قال الله الحکیم فى کتابه الکریم:

یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس و الله لا یهدى القوم الکافرین [1]

 «اى پیغمبر! برسان و تبلیغ کن به مردم آنچه را که از جانب پروردگارت به تو نازل شده است! و اگر نرسانى، رسالت پروردگارت را نرسانده‏اى! و خداوند تو را از مردم حفظ مى‏کند، و خداوند گروه کافران را هدایت نمى‏کند!».

این تهدید شدید الهى به پیامبر از جانب خداوند، درباره غدیر خم و نصب مولى الموالى حضرت امیر المؤمنین على بن أبى طالب علیه السلام به مقام ولایت و امامت و خلافت بلافصل رسول الله و معرفى ایشان به عموم مردم بوده است.

در رابطه با این آیه شریفه که آیه ابلاغ نام دارد چند روایت از عامه و شیعیان بیان می کنم

چند روایت از عامه و اهل سنت در رابطه آیه ابلاغ

در اینجا به بیان بعضی از روایات اهل سنت به نقل از مرحوم علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه  در کتاب  امام شناسى، ج‏7، ص: 114 اکتفاء می کنیم

جلال الدین سیوطى شافعى در «تفسیر الدّرّ المنثور» گوید: قوله تعالى: یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ الآیه؛ ابو الشیخ از حسن تخریج کرده است که: رسول خدا (ص) فرمود: خداوند تعالى به من مأموریّت و رسالتى داده است که از تبلیغ آن سینه من تنگ شد؛ زیرا که مى‏دانستم: مردم تکذیب مرا مى‏کنند؛ فلهذا مرا بیم داد که: یا باید تبلیغ آنرا کنم؛ و یا مرا عذاب مى‏نماید؛ و این آیه را فرستاد: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک.

و نیز عبد بن حمید، و ابن جریر، و ابن ابى حاتم، و ابو الشّیخ، از مجاهد تخریج کرده‏اند که: چون آیه بلّغ ما انزل الیک من ربک فرود آمد؛ رسول خدا عرض کرد: أى پروردگار من! من یک تن بیش نیستم! اگر تمام مردم بر علیه من اجتماع کنند، من چه کنم؟ این جمله فرود آمد: و ان لم تفعل فما بلغت رسالته!

و ابن ابى حاتم، و ابن مردویه، و ابن عساکر، از ابو سعید خدرى تخریج کرده‏اند که: این آیه: یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ بر رسول خدا (ص) در روز غدیر خمّ راجع به علىّ بن أبى طالب نازل شد.

و ابن مردویه از ابن مسعود تخریج کرده است که: ما در زمان رسول خدا (ص) آیه را اینطور قرائت مى‏نمودیم:

یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا انْزِلَ إلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ (ان علیا مولى المؤمنین) وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنْ النَّاسِ. [«تفسیر الدّرّ المنثور» ج 2، ص 298.]

امام فخر رازى شافعى در «تفسیر کبیر خود مى‏گوید: دهمین وجه از وجوه وارده در شأن نزول آیه تبلیغ آنست که: در فضیلت علىّ بن أبى طالب نازل شده است؛ و چون این آیه نازل شد، رسول خدا دست على را گرفت و گفت: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلَىٌّ مَوْلُاهُ؛ اللهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ! وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ. و چون عمر- رضى الله عنه- او را ملاقات کرد، گفت هَنِیئاً لَکَ یا ابْنَ أَبِى طَالِبٍ! أصْبَحْتَ مَوْلَاىَ‏ وَ مَوْلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤمِنَهٍ!

و این قول، گفتار ابن عبّاس و برآء بن عازب و محمّد بن على است. [«تفسیر مفاتیح الغیب» طبع اول، ج 3، ص 636.]

نظام الدین قمى نیشابورى در تفسیر خود گوید: و سپس خداوند رسول خدا را امر کرد که: به کمى مردم میانه رو و مقتصد؛ و به زیادى مردم دشمن و معاند ننگرد؛ و از نیّات سوء آنان ترس نداشته باشد؛ و این آیه را فرستاد: (یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ). از ابو سعید خدرى وارد است که این آیه در فضل على بن أبى طالب- رضى الله عنه و کرم الله وجهه- در روز غدیر خمّ وارد شده است.

رسول خدا (ص) دست او را گرفت و گفت: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلَىٌّ مَوْلُاهُ؛ اللهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ! وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ. و پس از اینکه عمر با على دیدار کرد گفت: هَنِیئاً لَکَ یا ابْنَ أَبِى طَالِبٍ! أصْبَحْتَ مَوْلَاىَ وَ مَوْلَى کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤمِنَهٍ! و این قول، گفتار عبد الله بن عبّاس و براء بن عازب و محمّد بن على است. [«تفسیر غرائب القرآن» و «رغائب الفرقان»، ج 6، ص 129؛ طبع اول 1381 هجرى.]

چند روایت از شیعه در رابطه با آیه ابلاغ

1- محمد بن یعقوب کلینى، از محمد بن یحیى، از احمد بن محمد، و محمد بن الحسین، هر دو از محمد بن اسماعیل بن بزیع، از منصور بن یونس، از ابو الجارود، از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت مى‏کند که ابو الجارود گفت: من از حضرت ابو جعفر شنیدم که مى‏فرمود:

خداوند عز و جل، پنج چیز بر مردم واجب کرده است، و لیکن این مردم، چهار چیز از آن را گرفتند، و یکى را رها کردند!

من عرض کردم: فدایت شوم! آیا نام آنها را براى من بیان مى‏کنید؟!

حضرت فرمود: نماز، مردم در ابتداء نمى‏دانستند چطور نماز بخوانند، جبرائیل نازل شد، و گفت: اى محمد مردم را به نمازشان و اوقات نمازشان مطلع کن!

پس از آن زکات نازل شد، و گفت: اى محمد! مردم را به مسائل زکاتشان آشنا کن! همانطورى که به مسائل نمازشان آشنا کردى! و سپس روزه نازل شد، زیرا قبل از این نزول، رسول خدا صلى الله علیه و آله چون روز عاشوراء مى‏شد، به اطراف قریه‏ها که در حوالاى آنحضرت بودند، نماینده مى‏فرستاد، تا آن روز را روزه بگیرند، چون روزه نازل شد، در ماه رمضان که بین شعبان و شوال است نازل شد.

و سپس حج نازل شد، و جبرائیل نازل شد و گفت: ایشان را از مسائل حجشان آگاه گردان! همانطور که از نمازشان و زکاتشان و روزه‏شان آگاه گردانیدى!

و در آخر ولایت نازل شد، و این نزول در روز جمعه در عرفات بود، که خداوند عز و جل این آیه را فرستاد:

الیوم أکملت لکم دینکم و اتممت علیکم‏ نعمتى، و کمال دین به ولایة على بن أبى طالب علیه السلام است.

پیغمبر اکرم، در این حال با خود حدیث نفس مى‏کرد که: امت من تازه مسلمانند و به عهد جاهلیت نزدیک. و اگر من هر وقت ایشان را به ولایت درباره پسر عمویم على خبر دهم یک گوینده آنها چنین مى‏گوید، و یک گوینده دیگر چنان و البته این را من به زبان نیاوردم بلکه حدیث نفسى بود که در دل با خود داشتم-.

در این حال اراده و عزیمت الهى به من رسید و به شدت مرا بیم داد که اگر تبلیغ نکنم مرا عذاب خواهد نمود، و این آیه فرود آمد:

یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس و الله لا یهدى القوم الکافرین.

رسول خدا دست على را گرفت، و گفت: ایها الناس! هیچ پیامبرى از پیامبران پیش از من نبوده است، مگر آنکه خداوند عمرى را به ایشان عنایت فرمود، و سپس آنها را به سوى خود خواند، و آنها دعوت او را لبیک گفتند و به دار آخرت ارتحال نمودند. و من نزدیک است که خوانده شوم و اجابت کنم! و من در پیشگاه خداوندى در موقف مورد بازپرسى قرار مى‏گیرم، و شما نیز بازپرسى خواهید شد! شما چه مى‏گوئید؟! امت گفتند: شهادت مى‏دهیم که تو تبلیغ رسالت کردى! و نصیحت نمودى، و آنچه بر عهده‏ات بود تادیه فرمودى! و خداوند عالیترین جزاى پیامبران را به تو مرحمت کند!

پیغمبر سه بار گفت: اللهم اشهد و پس از آن گفت: یا معشر المسلمین! هذا ولیکم بعدى، فلیبلغ الشاهد الغائب!

 «اى گروه مسلمانان: این (على) ولى شماست پس از من، و حضار باید به غائبین بگویند، و مطلب را برسانند»!      امام شناسى، ج‏7، ص: 93

2- عیاشى از مفضّل بن صالح، از بعضى اصحاب، از حضرت باقر، و یا حضرت صادق (ع) آورده است که چون آیه إِنَّمَا وَلِیُّکُمْ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاة وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاة وَ هُمْ رَاکِعُونَ [ آیه 55، از سوره 5: مآئده.] بر رسول خدا وحى‏ شد، بر پیغمبر سخت آمد؛ و ترسید که قریش او را تکذیب کنند؛ و در این حال خداوند این آیه را فرستاد:

یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ. فلهذا در روز غدیر خمّ على را معرفى کرد؛ و بر امر خداوند قیام و اهتمام نمود. [تفسیر عیاشى» ج 1، ص 328؛ و «بحار الانوار» ج 9، ص 35؛ و «تفسیر برهان» ج 1 ص 483.]  امام شناسى، ج‏7، ص: 107