ابن طاووس خطبه غرّاء زیر را از حضرت سیّد الشّهداء علیه السّلام در روز عاشورا روایت کرده است. بدین مضمون که‏:

قالَ الرّاوى: وَ رَکِبَ أصْحابُ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ لَعَنَهُمُ اللَهُ، فَبَعَثَ الْحُسَیْنُ علیه السلام بُرَیْرَ بْنَ خُضَیْرٍ فَوَعَظَهُمْ فَلَمْ یَسْتَمِعوا، وَ ذَکَّرَهُمْ فَلَمْ یَنْتَفِعوا.

فَرَکِبَ الْحُسَیْنُ علیه السلام ناقَتَهُ وَ قیلَ فَرَسَهُ- فَاسْتَنْصَتَهُمْ فَأنْصَتوا. فَحَمِدَاللَهَ، وَ أثْنَى عَلَیْهِ، وَ ذَکَرَهُ بِما هُوَ أهْلُهُ، وَ صَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى الْمَلَئِکَةِ وَ الانْبِیَآءِ وَ الرُّسُلِ، وَ

أبْلَغَ فى الْمَقالِ؛ ثُمَّ قالَ:

تَبًّا لَکُمْ أَیَّتُهَا الْجَمَاعَه وَ تَرَحًا! حِینَ اسْتَصْرَخْتُمُونَا وَالِهِینَ، فَأَصْرَخْنَاکُمْ مُوجِفِینَ؛ سَلَلْتُمْ عَلَیْنَا سَیْفًا لَنَا فِى أَیْمَانِکُمْ! وَ حَشَشْتُمْ عَلَیْنَا نَارًا اقْتَدَحْنَاهَا عَلَى عَدُوِّنَا وَ عَدُوِّکُمْ!

أَصْبَحْتُمْ إلْبًا لِاعْدَآئِکُمْ عَلَى أَوْلِیَآئِکُمْ بِغَیْرِ عَدْلٍ أَفْشَوْهُ فِیکُمْ، وَ لَا أَمَلٍ أَصْبَحَ لَکُمْ فِیهِمْ!                   

فَهَلَّا- لَکُمُ الْوَیْلَاتُ- تَرَکْتُمُونَا؛ وَ السَّیْفُ مَشِیمٌ، وَ الْجَأْشُ طَامِنٌ، وَ الرَّأْىُ لَمَّا یُسْتَحْصَفْ!؟ وَ لکِنْ أَسْرَعْتُمْ إلَیْهَا کَطَیْرَه الدَّبَى! وَ تَدَاعَیْتُمْ إلَیْهَا کَتَهَافُتِ الْفَرَاشِ!

فَسُحْقًا لَکُمْ یَا عَبِیدَ الامَّه! وَ شُذَّاذَ الاحْزَابِ! وَ نَبَذَه الْکِتَابِ! وَ مُحَرِّفِى الْکَلِمِ! وَ عُصْبَه الاثَامِ! وَ نَفَثَه الشَّیْطَانِ! وَ مُطْفِى السُّنَنِ! أَ هَؤُلَآءِ تَعْضُدُونَ؟! وَ عَنَّا تَتَخَاذَلُونَ؟!

أَجَلْ وَ اللَهِ غَدْرٌ فِیکُمْ قَدِیمٌ! وَشَجَتْ إلَیْهِ أُصُولُکُم! وَ تَأَزَّرَتْ عَلَیْهِ فُرُوعُکُم! فَکُنْتُمْ أَخْبَثَ ثَمَرٍ شَجًا لِلنَّاظِرِ! وَ أُکْلَه لِلْغَاصِبِ!

أَلَا وَ إنَّ الدَّعِىَّ ابْنَ الدَّعِىِّ قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ: بَیْنَ السِّلَّه وَ الذِّلَّة؛ وَ هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة.

یَأْبَى اللَهُ ذَلِکَ لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ، وَ حُجُورٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ، وَ أُنُوفٌ حَمِیَّه، وَ نُفُوسٌ أَبِیَّه؛ مِنْ أَنْ نُؤْثِرَ طَاعَة اللِئَامِ عَلَى مَصَارعِ الْکِرَامِ.

أَلَا وَ إنِّى زَاحِفٌ بِهَذِهِ الاسْرَة مَعَ قِلَّه الْعَدَدِ، وَ خَذْلَه النَّاصِرِ. ثُمَّ أَوْصَلَ کَلَامَهُ بِأَبْیَاتِ فَرْوَه بْنِ مُسَیْکٍ الْمُرَادِىِّ:

فَإنْ نَهْزِمْ فَهَزَّامُونَ قِدْمًا             وَ إنْ نُغْلَبْ فَغَیْرُ مُغَلَّبِینَا (1)

وَ مَا إنْ طِبُّنَا جُبْنٌ وَ لَکِنْ             مَنَایَانَا وَ دَوْلَه ءَاخَرِینَا (2)

إذَا مَا الْمَوْتُ رَفَّعَ عَنْ أُنَاسٍ         کَلَاکِلَهُ، أَنَاخَ بِآخَرِینَا (3)

فَأفْنَى ذَلِکُمْ سُرَوَآءَ قَوْمِى          کَمَا أَفْنَى الْقُرُونَ الاوَّلِینَا (4)

فَلَوْ خَلَدَ الْمُلُوکُ إذًا خَلَدْنَا             وَ لَوْ بَقِىَ الْکِرَامُ إذًا بَقِینَا (5)

فَقُلْ لِلشَّامِتِینَ بِنَا أَفِیقُوا             سَیَلْقَى الشَّامِتُونَ کَمَا لَقِینَا (6)

ثُمَّ أَیْمُ اللَهِ! لَا تَلْبَثُونَ بَعْدَهَا إلَّا کَرَیْثما یُرْکَبُ الْفَرَسُ، حَتَّى تَدُورَ بِکُمْ دَوْرَ الرَّحَى! وَ تَقْلَقَ بِکُمْ قَلَقَ الْمِحْوَرِ! عَهْدٌ عَهِدَهُ إلَىَّ أَبِى عَنْ جَدِّى؛ فَأَجْمِعُوا أَمْرَکُمْ وَ شُرَکَآءَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُنْ

أَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّه ثُمَّ اقْضُوا إِلَىَّ وَ لَا تُنظِرُونِ! إِنِّى تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَهِ رَبِّى وَ رَبِّکُم مَّا مِن دَآبَّة إِلَّا هُوَ ءَاخِذٌ بِنَاصِیَتِهَآ إنَّ رَبِّى عَلَى‏ صِرطٍ مُّسْتَقِیمٍ.

اللَهُمَّ احْبِسْ عَنْهُمْ قَطْرَ السَّمَآءِ! وَ ابْعَثْ عَلَیْهِمْ‏ سِنِینَ کَسِنى یُوسُفَ! وَسَلِّطْ عَلَیْهِمْ غُلَامَ ثَقِیفٍ، فَیَسُومَهُمْ کَأْسًا مُصَبَّرَه! فإنَّهُمْ کَذَّبُونَا وَ خَذَلُونَا وَ أَنْتَ رَبُّنَا! عَلَیْکَ تَوَکَّلْنَا! وَ إلَیْکَ

أَنَبْنَا! وَ إلَیْکَ الْمَصِیرُ! [1]

 «چون اصحاب عُمَر بن سعد بر مرکب‏هاى خود سوار شده و آماده جنگ با حضرت سیّد الشّهداء علیه السّلام شدند، حضرت، بُرَیْرَ بن خُضَیر را براى موعظه لشکر بفرستاد.

بُریر هر چه آنان را پند و اندرز داد گوش ندادند، و هر چه آنها را متذکّر و متنبّه نمود از آن سودى‏ نبردند.

در اینحال خود حضرت امام حسین علیه السّلام بر ناقه خود- و بعضى گفته‏اند بر اسب خود- سوار شد، و آنها را دعوت به سکوت نمود. و چون ساکت شدند، حمد خدا را بجاى آورد، و ثنا بر او

فرستاد، و به آنچه موجب عظمت مقام حضرت حقّ بود او را بستود، و درود بر محمّد و فرشتگان و انبیاء و رسولان الهى فرستاد؛ و در خطبه و گفتار بحدّ أتمّ و اکمل در رسانیدن مطلب اهتمام

نمود.

و سپس فرمود: اى جماعت! زیان و هلاکت بر شما باد! و فقر و نکبت و اندوه نیز از آن شما باد؛ که ما را با شور و وَلَه به فریاد رسى خود خواندید! و ما چون با شتاب براى فریادرسى و دادخواهى

شما آمدیم، همان شمشیرى را که متعلّق به ما بوده، و در دست شما نهاده بودیم برهنه نموده و بر سر ما کشیدید! و همان آتشى را که براى دشمنان خود و دشمنان شما جرقّه آن را افروخته

بودیم بر ما افروختید! و براى سرکوبى دوستان خود، با دشمنان خود همدست و هماهنگ شدید!

با اینکه آن دشمنان، عَدلى را در میان شما رواج‏ نداده و دادى را نگستردند؛ و نه امید خیرى براى خود در آنها دارید.

بنابراین، بلیّه‏ها و رسوائیها دامنگیرتان باد! چرا در آن وقتیکه شمشیرها در غلاف بود، و نفوس آرام، و رأى‏ها هنوز در قتال مستحکم نگردیده بود؛ ما را رها ننمودید؟! بلکه مانند سیل ملخ بسوى

فتنه گسیل شدید! و مانند پروانه در فتنه به هم ریختید!

پس هلاکت و نابودى باد بر شما اى بنده‏هاى امّت ها! و اى افراد کنار زده شده و دور شده از حزب‏ها و جمعیّت ها! و اى پس زنندگان کتاب خدا! و اى تحریف کنندگان کلمات پروردگار! و اى طائفه

گناه آفرین! و اى آب و دَمِ دهان شیطان! و اى خاموش کنندگان سنّت‏هاى الهیّه!

آیا شما این جماعت را یار و یاورى مى‏نمائید و ما را مخذول و تنها و منکوب مى‏گذارید؟!

آرى! سوگند به خدا که این مکر و حیله در شما بى سابقه و تاریخچه نیست! و بر این مکر، اصول و ریشه‏هاى شما پیوسته و آمیخته شده است! و شاخه‏هاى شما بر آن پرورش یافته و نیرو

گرفته‏ است! پس شما پلیدترین ثمره این درختید، که در کام صاحبش که ناظر آنست چون خار و استخوان گلوگیر مى‏گردید! و در کام شخص غاصب و متعدّى لقمه گوارا مى‏باشید!

آگاه باشید که این مرد بى پدر: زنازاده و پسر زنازاده (عُبید الله بن زیاد) مرا بین دو چیز ثابت و میخکوب نموده است: یا با شمشیر جنگ کردن و شربت شهادت نوشیدن، و یا تن به ذلّت و خوارى

دادن؛ وهَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة، چقدر ذلّت از ما دور است!

خداوند بر ما زبونى و ذِلّت را نمى‏پسندد، و رسول خدا و مؤمنین نمى‏پسندند، و دامن‏هاى پاک و پاکیزه‏اى که ما را در خود پرورش داده‏اند، و سرهاى پر حمیّت، و نفس‏هاى استواریکه ابداً زیر بار

ظلم و تعدّى نمى‏روند، بر ما نمى‏پسندند که اطاعت فرومایگان و زشت سیرتان را بر قتلگاه کریمان و شرافتمندان ترجیح دهیم!

آگاه باشید که من با همین جماعت اندکى که با من هستند، با وجود کمى تعداد و نبودن مُعین و یاور آماده جنگ هستم!

و در این حال حضرت خطبه خود را به ابیات فَرْوه بْن مُسَیک مُرادى اتّصال داده و به چند بیت از آن بدین منوال تمثّل نمود:

1- اگر ما غلبه کنیم و پیروزمندانه دشمن را به هزیمت دهیم، این کارِ تازه ما نیست؛ از قدیم الایّام دأب و دَیْدَن ما چنین بوده است. و اگر مغلوب گردیم، پس هیچگاه مغلوب شده نیستیم (به

علّت آنکه نیّت ما و اراده ما بر صلاح و تقوى بوده، و این معنى شکست پذیر نیست)

2- عادت و طبیعت ما ترس از مرگ نیست (و بدین جهت نیز به جنگ نیامده‏ایم که جان خود را دوست داریم، بلکه چون نمى‏خواهیم دشمن ناپاک بر ما سیطره جوید، براى این منظور آماده نبرد

شده‏ایم؛ چون محال است که تا ما زنده‏ایم او بتواند بر ما چیره گردد) ولیکن دولت و حکومت او تنها و تنها پیوسته به مرگ ماست.

3- اگر مرگ سینه خود را از روى یک دسته از مردم بردارد، بدون شکّ روى یک دسته دیگر از مردم مى‏خوابد؛ و ابداً انسان را از مرگ گریزى و گزیرى نیست.

4- همین مرگ، اشراف و بزرگان قوم ما را نابود کرد؛ همچنانکه اقوام و طوائف پیشین را نابود کرد.

5- اگر پادشاهان و مقتدران عالم در این جهان جاودانه زیست مى‏نمودند، ما هم مى‏توانستیم مخلّد بمانیم،؛ و اگر بزرگان مى‏ماندند ما نیز باقى بودیم؛ ولى بقاء و خلودى نیست.

6- پس به شماتت کنندگان ما بگوئید: هان بیدار شوید و به هوش آئید! که بزودى آنان نیز مانند ما به مرگ و نیستى مى‏رسند!

و پس از این تمثّل، حضرت به خطبه خود بدین طریق ادامه دادند که:

و سوگند بخدا که پس از واقعه شهادتِ من، بدانچه دل بسته‏اید نمى‏رسید! و درنگ نمى‏کنید در این جهان مگر به قدر سوارى یک اسب؛ که ناگاه روزگار، همچون سنگ آسیا به دور شما بگردد و

چون محور آسیا در شما گیر کند و شما را به قلق و تشویش و اضطراب اندازد!

این عهدى است که پدر من با من، از جدّ من نموده است. حال رأى خود و همدستان خود را روى هم گرد آورید! و مجتمعاً فکر کنید و تصمیم‏ بگیرید که امر شما بر شما پوشیده نماند! و به کردار

خود پشیمان نشده و دچار غم و اندوه و حسرت نگردید!

آنگاه پس از این تفکّر بدون شتاب زدگى، بر من حمله ور شده و بدونِ هیچ مُهلتى کار مرا تمام کنید!

من توکّل بر خداوند نمودم، که پروردگار من و پروردگار شماست. هیچ جنبده‏اى در روى زمین نجنبد مگر آنکه تقدیراتش به دست قدرت اوست؛ و حقّاً پروردگار من در راه راست و طریق صواب

است.

بار پروردگارا! قطرات باران آسمان را بر این قوم فرو بند! و قحط و گرسنگى را بر آنان، چون قحط زمان یوسف مقدّر فرما! و جوان ثقفى را بر آنان بگمار تا آنان را از کاسه تلخ زهرآگین بچشاند! چون

آنان ما را تکذیب کرده و به دروغ نسبت دادند، و ما را مخذول و منکوب نمودند!

تو هستى پروردگار ما! توکّل بر تو نموده‏ایم! و بسوى تو انابه و بازگشت داریم! و به سوى تو است تمام بازگشت‏ها».

__________________________________________________

 [1] این خطبه را در «لهوف» از ص 85 تا ص 88 آورده است. و در «نفس المهموم» ص 149 و 150، و در «مقتل مقرّم» از ص 262 تا ص 264، و در «مقتل خوارزمى» ج 2، ص 6 و 7، و در «ملحقات إحقاق الحقّ» ج 11، ص 624 و 625 آورده است؛ و در «ملحقات» از خوارزمى با همین عباراتى که نقل کردیم با مختصر اختلاف. و از علّامه ابن عساکر دمشقى در تاریخش (بنا بر آنچه در ص 333 از منتخب آن وارد است) نیز با مختصر اختلافى در لفظ وارد است. در «کشف الغمّه» ص 181، مختصرى از آنرا آورده است. و در «تحف العقول» از ص 240 تا ص 242، تحت عنوان نامه حضرت به اهل کوفه ذکر کرده است. و شیخ طبرسى در «احتجاج» در ص 24 و 25، ج 2 از طبع نجف، از مصعب بن عبد الله تا آخر اشعار تمثّل حضرت را آورده است.              

لمعات الحسین، ص: 71تا80