دعاى امام حسین در صبح عاشورا

از حضرت سیّد السّاجدین و زین العابدین علیه السّلام روایتست که:

لَمَّا صَبَّحَتِ الْخَیْلُ الْحُسَیْنَ علیه السلام، رَفَعَ یَدَیْهِ وَ قَالَ:

اللَهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِى فِى کُلِّ کَرْبٍ، وَ أَنْتَ رَجَآئِى فِى کُلِّ شِدَّه، وَ أَنْتَ لِى فِى کُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِى ثِقَه وَعُدَّه. کَمْ مِنْ هَمٍّ یَضْعُفُ فِیهِ الْفُؤَادُ، وَ تَقِلُّ فِیهِ الْحِیلَه، وَ یَخْذُلُ فِیهِ الصَّدِیقُ، وَ

یَشْمُتُ فِیهِ الْعَدُوُّ؛ أَنْزَلْتُهُ بِکَ، وَ شَکَوْتُهُ إلَیْکَ، رَغْبَه مِنِّى إلَیْکَ عَمَّنْ سِوَاکَ؛ فَفَرَّجْتَهُ عَنِّى، وَ کَشَفْتَهُ، وَ کَفَیْتَهُ.

فَأَنْتَ وَلِىُّ کُلِّ نِعْمَه، وَ صَاحِبُ کُلِّ حَسَنَه، وَ مُنْتَهَى کُلِّ رَغْبَه. [1]

«و چون صبحگاهان لشکر به نزد حسین علیه السّلام آمدند، دستهاى خود را بلند نموده و عرضه داشت:

بار پروردگارا! در تمام غصّه‏ها و اندوه ها، تو محلّ اتّکاء و اعتماد من مى‏باشى! و در هر گرفتارى و شدّت، تو محلّ امید من هستى! و در هر حادثه‏اى که بر من فرود آید و هر نازله‏اى که بر من وارد شود، تو محلّ اطمینان و استعداد من مى‏باشى!

چه بسیار از هموم و غموم خود را که دل در آن ناتوان مى‏شد، و حیله و چاره براى رفع آن کوتاه مى‏آمد، و دوست، انسان را تنها مى‏گذاشت، و دشمن زبان به شماتت مى‏گشود؛ من بارِ آن حوادث و هموم را بسوى تو آوردم، و شِکوه آن را به تو نمودم؛ به جهت میل و رغبتى که به تو داشتم و به غیر از تو نداشتم؛ پس خداوندا تو همه آنها را برطرف نمودى! و امر مرا کفایت کردى!

بنابراین اى خداى من! تو ولىّ تمام نعمت‏ها هستى! و صاحب هر نیکوئى! و منتهاى تمام رغبت‏ها مى‏باشى»!

خطبه امام حسین در صبح عاشورا و اتمام حجّت بر کوفیان‏

و آنگاه حضرت مرکب خود را طلبیده و سوار شدند، و با صداى بلند بطوریکه همگى مى‏شنیدند چنین خطبه‏اى ایراد نمودند:

أَیُّهَا النَّاسُ! اسْمَعُوا قَوْلِى، وَ لَا تَعْجَلُوا حَتَّى أَعِظَکُمْ بِمَا یَحِقُّ عَلَىَّ لَکُمْ؛ وَ حَتَّى أُعْذِرَ إلَیْکُمْ! فَإنْ أَعْطَیْتُمُونِى النِّصْفَ کُنْتُمْ بِذَلِکَ أَسْعَدَ! وَ إنْ لَمْ تُعْطُونِى النِّصْفَ مِنْ أَنْفُسِکُمْ

فَأَجْمِعُوا رَأْیَکُمْ وَ شُرَکَآءَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُنْ أَمْرُکُمْ عَلَیْکُمْ غُمَّه ثُمَّ اقْضُوا إِلَىَّ وَ لَا تُنظِرُونِ! إِنَّ وَلِىَ اللَهُ الَّذِى نَزَّلَ الْکِتَبَ وَ هُوَ یَتَوَلَّى الصَّلِحِینَ.

 «اى مردم! گفتار مرا بشنوید! و شتاب نکنید تا آنچه حقّ شماست بر من از اندرز و موعظه، شما را بدان پند دهم؛ و عذر خود را در حرکت از مکّه بسوى شما براى شما بیان کنم!

پس اگر از درِ انصاف در آئید و عذر مرا بپذیرید که البتّه نیکبخت باشید! و دیگر راه مقاتله و جنگ با من بر روى شما بسته مى‏گردد!

و اگر عذر مرا نپذیرید و حجّت مرا کافى ندانید، پس در آن هنگام رأى خود و شریکان خود را روى هم گرد آورده، تا اینکه کار شما و امر شما بر شما پوشیده نماند؛ و سپس بدون هیچ مهلتى به من بپردازید و کار خود را یکسره کنید!

بدانید که صاحب اختیار و ولىّ من خداست که‏ قرآن کریم را بفرستاد؛ و او زمام امور مردمان صالح را در دست دارد.»

پس حمد خداى را بجا آورد، و ثناى او بگفت، و درود بر پیغمبر بفرستاد، و هیچ خطیبى دیده نشد نه قبل از او و نه بعد از او که چنین با بلاغت در گفتار خود مطالب را ادا کند.

و پس از آن فرمود: اوّل نَسَب مرا در نظر آورید! و ببینید من کیستم؟ و سپس به افکار خود مراجعه کنید و آن را مورد عتاب و سرزنش قرار دهید! ببینید آیا کشتن من براى شما سزاوار است؟! و آیا پاره کردن حرمت من بر شما جائز است؟!

مگر من پسر دختر پیغمبر شما نیستم؟ مگر من پسر وصىّ پیغمبر و پسر عموى او که اوّل مؤمن و تصدیق آورنده به رسول الله و به آنچه از جانب خدا بر او نازل شده بود نیستم؟

مگر حمزه سیّد الشّهداء عموى پدر من نیست؟ مگر جعفر که به دو بال خود در بهشت پرواز مى‏کند، عموى من نیست؟

آیا مگر به شما نرسیده است گفتار رسول خدا که درباره من و برادرم فرمود:

هَذَانِ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّه.

 «این دو نفر دو سیّد و آقاى جوانان بهشتند.»؟

پس اگر مرا در این گفتار تصدیق دارید و بدانید که من راست مى‏گویم؛ و سوگند به خدا از وقتى که دانسته‏ام خداوند دروغگو را دشمنِ مبغوض شمرده است، سخن دروغى را بر زبان نیاورده‏ام (از کشتن من صرف نظر کنید)!

و اگر گفتار مرا باور ندارید و این کلام را تکذیب مى‏کنید، اینک در میان شما کسى هست که شما را خبر دهد! از جابربن عبد الله أنصارى و أبو سعید خُدرى و سَهْل بن سَعد ساعدىّ و زید بن أرقَم و أنس بن مالک سؤال کنید! آنان به شما خبر مى‏دهند که رسول خدا درباره من و برادرم چنین فرموده است. آیا این معنى مانع و حاجز از ریختن خون من نمى‏شود؟

شمر گفت: آن کسیکه بفهمد تو چه مى‏گوئى، خدا را بر یک جانب عبادت کرده است!

حبیب بن مظاهر در پاسخ شمر گفت: سوگند به خدا که من مى‏بینم تو را که خدا را بر هفتاد جانب (از شکّ و شبهه) عبادت مى‏کنى! خداوند بر دل تو مهر زده است. (و دیگر یاراى فهم و ادراک ندارد.)           

 حضرت سیّد الشّهداء فرمود: اگر در این امر شکّ دارید، آیا در این هم شکّ دارید که من پسر دختر پیغمبر شما هستم؟!

سوگند به خدا در میان مشرق و مغرب عالم، پسر دختر پیغمبرى غیر از من، نه در میان شما و نه در میان غیر شما نیست!

واى بر شما! آیا کسى را از شما کشته‏ام که به طلب قصاص گرد آمده اید؟ یا مالى را از شما تملّک نموده‏ام، یا جراحتى و زخمى زده‏ام که براى تلافى آمده اید؟!

هیچیک از آنان سخنى نگفت!

حضرت ندا در داد: اى شَبَث بن رِبْعِىّ! و اى حجّار بن أبْجُر! و اى قَیس بن أشعَث! و اى یزید بن حارِث! آیا شما به من در نامه ننوشتید که: میوه‏هاى درختان رسیده است! و اطراف زمین سر سبز گردیده است! اگر به سوى ما بیائى، به سوى لشکرى آماده معاونت و کمک در تحت فرمان خود خواهى آمد؟!

قیس بن اشعث گفت: ما نمى‏دانیم تو چه مى‏گوئى! ولیکن براى حکم و فرمان پسر عمویت (یزید) تنازل کن؛ آنان براى تو نمى‏خواهند مگر آنچه را که تو بپسندى!

فَقَالَ الْحُسَیْنُ علیه السلام: لَا وَ اللَهِ! لَا أُعْطِیکُمْ‏ بِیَدِى إِعْطَآءَ الذَّلِیلِ، وَ لَا أَقِرُّ لَکُمْ قَرَارَ الْعَبِیدِ. [2]

نَادَى: یَا عِبَادَ اللَهِ! إِنِّى عُذْتُ بِرَبِّى وَ رَبِّکُمْ أَن تَرْجُمُونِ؛ وَ أَعُوذُ بِرَبِّى وَ رَبِّکُمْ مِنْ کُلِّ مُتَکَبِّرٍ لَا یُؤْمِنُ بِیَوْمِ الْحِسَابِ. [3]

 «حضرت سیّد الشّهداء علیه السّلام در اینحال فرمود: نه سوگند به خدا! چون ذلیلان دست ذلّت به شما ندهم! و مانند بردگان بار ظلم و ستم شما را به دوش نمى‏کشم!

و پس از آن فرمود: اى بندگان خدا! من پناه مى‏برم به پروردگار خودم و پروردگار شما از اینکه مرا سنگباران کنید! من پناه مى‏برم به پروردگارم و پروردگار شما از هر متکبّرى که بروز پاداش و

حساب ایمان ندارد».

__________________________________________________

  [1] «إرشاد» مفید ص 253؛ و «نفس المهموم» ص 144؛ و ملحقات إحقاق الحقّ» ج 11، ص 613،. از طبرى در «تاریخ» ج 4، ص 321؛ و ابن کثیر در «البدایه و النّهایه» ج 8، ص 199، و «مقتل مقرّم» ص 253، از ابن أثیر در «کامل» ج 4، ص 25، و از «تاریخ ابن عساکر» ج 4، ص 333؛ و ذَکَرَ الکَفْعمىُّ در «مصباح» ص 158، طبع هند که رسول الله این دعا را در روز بَدر خوانده‏اند- انتهى. در «أمالى شیخ طوسى» (ره) طبع نجف ج 1، ص 33، با إسناد خود از ریّان بن صَلت روایت کرده است که او مى‏گوید: شنیدم علىّ بن موسى الرضا علیه السّلام با کلماتى خدا را مى‏خواندند، من آن کلمات را حفظ کردم و در هر گرفتارى و بلائى و شدّتى که براى من پیش آمد، خواندم، آن شدّت گشایش یافت. و آن کلمات اینست: آنگاه همین دعا را نقل مى‏کند و در آخرش این کلمات را اضافه دارد که: فَلَکَ الْحَمْدُ کَثیرًا، وَ لَکَ الْمَنُّ فاضِلًا. بِنِعْمَتِکَ تَتِمُّ الصّالِحاتُ. یا مَعْروفًا بِالْمَعْروفِ مَعْروفٌ، یا مَنْ هُوَ بِالْمَعْروفِ مَوْصوفٌ! أنِلْنى مِنْ مَعْروفِکَ مَعْروفًا تُغنِنى بِهِ عَنْ مَعْروفِ مَنْ سِواکَ؛ بِرَحْمَتِکَ یَا أرْحَمَ الرّاحِمینَ.

و این دعا را تا وَ لَکَ المنُّ فاضِلًا با مختصر اختلافى در لفظ از حضرت صادق علیه السّلام محدّث قمّى در «الباقیات الصّالحات» که در حاشیه «مفاتیح الجنان» مطبوع است در ص 381، ذکر کرده است. و نیز تا همین موضع از آن را سیّد در «مُهَج الدّعوات» ص 97، از رسول الله روایت کرده که در روز بدر خوانده‏اند. و نیز تا همین جا را در «مهج الدّعوات» ص 269، از حضرت صادق، و تا آخر دعا را در ص 270، از حضرت رضا آورده است.                 

[2]ثُمَّ وَ لا أقِرُّ لَکُمْ قَرارَ الْعَبیدِ یعنى من مانند بندگان، تحمّل بار عبودیّت شما را نمى‏کنم و خود را متمکّن براى تمکین شما نمى‏نمایم. و بنابراین لفظ أقرّ و لفظ قرار هر دو با قاف است. مرحوم میرزا محمّد تقى سپهر در «ناسخ التّواریخ» در جلد حضرت سیّد الشّهداء علیه السّلام (طبع حروفى ج 2، ص 234) با فاء ذکر کرده است: وَ لا أفِرُّ لَکُمْ فِرارَ الْعَبیدِ و چنین ترجمه کرده است که «من از شما نگریزم»؛ و این صحیح نیست. چون لفظ لَکُمْ غلط است و باید به جاى آن لفظ مِنْکُمْ باشد، در حالیکه مى‏دانیم در تمام مقاتل لفظ لَکُمْ آمده است و لذا بعضى براى فرار از این اشکال إقْرارَ الْعَبید از باب إفعال خوانده‏اند؛ یعنى «مانند بندگان اقرار و اعتراف به بندگى شما نمى‏کنم.»

و مرحوم سیّد عبد الرّزّاق مقرّم در مقتل خود در ص 256، لفظ لَکُمْ را حذف نموده و با فاء اینچنین خوانده است: و لَا أفِرُّ فِرارَ الْعَبید. و گفته است: ابن نما در «مُثیر الاحزان» ص 26 اینطور آورده است و سپس گفته است که با فاء بهتر است از آنچه در زبانها جارى است که با قاف مى‏خوانند، چون اگر با قاف خوانده شود همان معناى جمله اوّل را مى‏رساند که فرمود: لا أُعْطیکُمْ بِیَدى إعْطآءَ الذَّلیلِ (یعنى من دست ذلّت به شما نمى‏دهم). ولیکن بنا بر روایت فاء معناى جدیدى را مى‏رساند که من فرار هم نمى‏کنم‏

. أقول: با وجود آنکه در «مقاتل» لفظ لَکُمْ وارد شده است ما نمى‏توانیم آنرا نادیده انگاشته و به روایت ابن نما اکتفا کنیم. و در صورتى که با قاف بخوانیم باز تکرار معناى اوّل نیست، بلکه آن حالت تمکین عبودیّت را از خود نفى مى‏فرماید. و على کلّ تقدیر چون در «مقاتل» با قاف است و لفظ لَکُمْ نیز دارد همان معنائى را که ما نمودیم بهتر است که «من مانند بردگان تمکین نمى‏کنم و بار ستم شما را به دوش نمى‏کشم».                      

[3]این خطبه را مفید در «إرشاد» از ص 253 تا ص 255 آورده است. و محدّث قمّى در «نفس المهموم» از ص 144 تا ص 146، و خوارزمى در «مقتل» در ج 1، ص 253، و سیّد عبد الرّزّاق مقرّم در «مقتل» از ص 254 تا ص 257 از طبرى ج 6، ص 242، و از «مقتل» محمّد بن أبى طالب، و از «مثیر الاحزان» ابن نما ص 26 آورده است. و شیخ طبرسى در «إعلام الورى» از ص 237 تا 238، و در «ملحقات إحقاق الحقّ» ج 11، ص 615 و 616، و از ابن کثیر در «البدایه و النّهایه» ج 8، ص 178 طبع مصر، و در ص 621 و 622، از شیبانى، و ابن أثیر در «کامل» ج 3، ص 287، طبع منیریّه مصر آورده است.

لمعات الحسین، ص:62تا 70