[در زمان رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله] امواج فتنه و آشوب را با سینه کشتیهاى نجات شکافتند، و تاج مفاخرت مردم خودپسند را با محدود نمودن جماعت حیله گر و هواپرست فرو گذاردند، و از مبدء فیض و نور بخوبى استفاضه کردند، [ولى پس از وفات پیامبر] میراث نفوس پاک و طاهره را قسمت کردند، و با غصب هدیّه پیامبر برگزیده؛ سنگینى بار گناه بر دوش کشیدند، گویا با چشم خود مى بینم که شما کورکورانه همچون شتر چشم بسته بدور آسیاب مى گردید. بخدا سوگند که اگر اجازه مى داشتم سرهاى شما را مانند درو کردن محصول هاى رسیده با داس هاى برنده و تیز و آهنین از تن جدا مى ساختم، و کاسه سر دلیرانتان را آنچنان مى شکافتم که چشم هایتان مجروح شده؛ به هراس و حیرت افتید، زیرا من از وقتى که خود را شناختم پیوسته جمعیتهاى انبوه را پراکنده ساخته و لشکرها را نابود مى کردم، و نظام و تشکیلات زیر زمینى شما را بهم مى زدم، و آن روز که در میادین جنگ سران کفر را قلع و قمع مى کردم شما در خانه هاى خود لمیده بودید! آرى من همان پیشواى دیروزتان هستم [که در غدیر خمّ با من بیعت نمودید]، به خدا سوگند که نیک مى دانم شما نمى خواهید نبوّت و خلافت در خانواده ما جمع شود، زیرا هنوز کینه هاى بدر و احد را از خاطر نبرده اید. سوگند به خدا اگر بگویم که تقدیر خداوند در باره [عذاب] شما چیست از شدّت اضطراب استخوان دنده هاى شما مانند داخل شدن دندانهاى پرگار آسیاب در جسم شما فرو خواهد رفت. اگر [به خلافت شما] اعتراض کنم آن را حمل بر حسد خواهید کرد، و اگر سکوت کنم خواهید گفت پسر أبو طالب از مرگ ترسید، هرگز هرگز!! اکنون این سخن در باره من گویند؟! این من بودم که طعم مرگ را به دشمنان مىچشاندم، و در شبهاى تیره و تار داخل مىشدم و در میادین جنگ دو شمشیر سنگین و دو نیزه بلند همراه داشتم، و در اوج جنگ و کارزار بیدقهاى مخالفین را سرنگون مى کردم، آرى این من بودم که هر اندوه و گرفتگى را از رخسار مبارک رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بر طرف مى ساختم،
بس کنید! که سوگند به خدا؛ اشتیاق من به مرگ از علاقه یک بچّه شیرخواره به پستان مادر بیشتر است! خدا شما را مرگ دهد! اگر حقیقت حال شما را از آیات قرآن بیان کنم مانند ریسمان چاه عمیق؛ مرتعش و مضطرب شده، و حیران و سرگردان از خانه بیرون آمده و سر به بیابان گذارید! ولى از این کار چشم پوشى کرده و زندگى را بر خود ساده و آسان مى گیرم، تا در نهایت با دست خالى و دور از خوشی هاى دنیایى و با دلى پاک و عارى از هر سیاهى لقاى پروردگارم را دریابم، و این را بدانید که دنیاى شما در نظر من مانند ابرى است که در هوا برخاسته و پهن و ضخیم گشته [سپس بى هیچ بارشى] پراکنده شود.
شتاب مکنید، زود باشد که پرده هاى تیره غفلت و بى خبرى بر طرف شده و نتیجه بد و زشت کردارتان را ببینید، و میوه آن دانه هاى تلخى که کاشتید بصورت سموم کشنده و مهلک درو کنید، و این را بدانید که خداوند بهترین حاکم، و رسول با کرامت او خصم شما، و روز قیامت؛ توقّفگاه شما خواهد بود، امیدوارم که خدا آنجا را تنها موقف شما قرار داده و شما را به هلاکت برساند، و السّلام على من اتّبع الهدى!!.
برای خواندن جواب نامه امیرالمؤمنین به ادامه مطلب رجوع کنید
با خواندن این نامه أبو بکر سخت به وحشت افتاده و از سر تعجّب و شگفت زده [رو به جماعت حاضر نموده و] گفت: یا سبحان اللَّه! چه چیز او را تا این حدّ بر من جسور نموده و از غیر من واداشته؟!،
اى گروه مهاجر و انصار شما نیک مىدانید که من در امر فدک پس از فوت رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله با شما مشورت نمودم و شما گفتید: «انبیاء هیچ ارثى از خود باقى نمىگذارند، و این گونه اموال باید در قسمت تجهیزات و حفظ مرزها و براى مصارف عمومى مسلمانان هزینه شود»، من نیز رأى شما را پذیرفتم، ولى مدّعى فدک آن را نپذیرفت، و اکنون چون برق درخشنده و غرّش رعد تهدید مىکند، و او با اصل خلافت من مخالف است، حال اینکه من مىخواستم استعفا داده و از این کار کنارهگیرى کنم ولى شما قبول نکردید، و عدم پذیرش من فقط بخاطر دورى از مخالفت و فرار از جدال با علىّ بن ابى طالب بود، ما را با علىّ بن ابى طالب چه کار؟ آیا عاقبت کسى که با او ستیزه کند جز شکست است؟
عمر بن خطّاب با شنیدن این سخن عصبانى شده و گفت: فقط توانستى همین کلام را بگویى؟! براستى که تو فرزند کسى هستى که هیچ گاه نه پیشقدم در صحنه نبرد بود، و نه هنگام قحطى و فقر بخشندگى و سخاوت داشت، سبحان اللَّه! چقدر ترسو و دل کوچکى! چه آب گوارا و زلالى را در اختیار تو گذاشتم ولى تو حاضر به نوشیدن آن نیستى، و مىخواهى تشنه بمانى، و چه گردنکشانى را در مقابلت مطیع و خاضع کرده و افراد خوشفکر و سیاستمدار را در اطرافت گرد آوردم، اگر این اسباب و وسائل نبود که تا الآن علىّ بن ابى طالب استخوانهاى تو را خرد مىکرد، پس خدا را شکر و سپاس کن که یارى مرا به تو عطا فرمود، زیرا هر که از منبر رسول خدا بالا رفت شایسته است که پیوسته شکر گوید.
و این علىّ بن ابى طالب مانند سنگ سختى است که تا منفجر نشود آب از آن نجوشد، و همچون مار خطرناکى است که بىافسون و جادو رام نشود، و مانند درخت تلخى است که هر چند به عسل آلوده شود میوه شیرین نخواهد داد، او کسى است که بزرگان و سران کافر قریش را کشته و همهاشان را به فضاحت کشانده و نابود ساخته، ولى با این همه تو خاطرت جمع باشد و از تهدید و شدّت او مهراس، و از رعد و برقش مترس، که من کار او را پیش از آنکه بخواهد بتو صدمهاى بزند خواهم ساخت!. أبو بکر گفت: تو را بخدا دست از سر من بردار و با این سخنان مبالغهآمیز فریبم مده که سوگند بخدا اگر علىّ بن ابى طالب اراده کند تنها با دست چپ خود ما را نابود مىکند، و آنچه اکنون سبب نجات و علّت پیروزى ما مىباشد تنها سه چیز است و بس: یکى اینکه او تنها و بىیاور است، دوم اینکه او مقیّد است که به سفارش پیامبر عمل کند، و سوم اینکه چون سران کافر بیشتر قبائل و طوائف را کشته بهمین خاطر عداوت باطنى مانع دلنرمى آنان به او است، و خصومت ایشان به او در مثل مانند جدال شتران نر بر سر مادّه است، در غیر این صورت کار خلافت براى او قطعى و مسلّم بوده و مخالفت ما هیچ تأثیرى نداشت، زیرا دنیا در نظر او همچون کراهت ما از مرگ است، آیا روز احد را از خاطر بردهاى؟ در آن روز سخت ما همه پا به فرار گذاشته و به بالاى کوه رفتیم، و او در حالى که در محاصره سران و جنگجویان قریش گشته و مرگش قطعى بود با چنان شجاعت و اعمال قدرت همه را از اطراف خود متفرّق کرده و نیزهها و شمشیرهایى که از هر طرف سوى او مىآمد رد نموده و با ضربتهاى پى در پى سر از پیکرشان جدا مىساخت و این شعار مىسرود که: «یا اللَّه یا اللَّه! یا جبرئیل! یا محمّد یا محمّد! نجات نجات!» سپس به رئیس آنان یورش برده و با ضربتى سر از بدنش جدا ساخت، و بعد از آن پرچمدارشان را با مرکبش از پاى در آورد، و پیوسته تیغ تیز شمشیر را با پیکرشان آشنا مىساخت، با دیدن این رشادت ترس بر جان دشمن افتاده و همگى چون دستهاى روباه که از حمله شیر خشمناک نظم خود را از دست مىدهند پا به فرار نهادند، و با یادداشت آن خاطره امروز از او توقّعى بیشتر داشتیم، اى عمر ما قادر نبودیم ترس از علىّ را در خود پنهان کنیم، تا اینکه این سخن از تو سرزد که او را بقتل رسانى، و عکس العمل او را خود نیک مىدانى، و اگر آیه کریمه وَ لَقَدْ عَفا عَنْکُمْ در باره ما و شما نازل نشده بود همه ما هلاک شده بودیم.
پس دست از این مرد که با تو کارى ندارد بردار و سخن خالد بر قتل او تو را مفریبد زیرا او جرأت این کار را ندارد، و اگر این کار کند خود خالد أوّل مقتول است، زیرا علىّ از اولاد عبد مناف است همانها که چون به حرکت و هیجان آیند همه را به هراس اندازند، و چون به خشم آیند دریاى خون براه اندازند، خصوصا علىّ بن ابى طالب، که از هر لحاظ سرآمد آن قوم است، و السّلام على من اتّبع الهدى!
احتجاج-ترجمه جعفرى، ج1، ص:220 تا 226
